آیا واقعاً اسماعیل فصیح با ارنست همینگوی دیدار کرده است؟

آیا واقعاً اسماعیل فصیح با ارنست همینگوی دیدار کرده است؟

 محمدمهدی ابراهیمی فخاری

در شماره ۴۴ مجلۀ اندیشۀ پویا (مرداد ۱۳۹۶) خاطره‌ای از قول اسماعیل فصیح نقل شده که می‌گوید یک ماه پیش از مرگ همینگوی، هنگامی که برای سخنرانی آمده بوده، با او در دانشگاهِ محل تحصیلش دیدار کرده است و همینگوی با او گفت‌وگو و شوخی کرده و فصیح هم پیرمرد و دریا را تحسین کرده و در پایان همینگوی به فصیح گفته است: «رایت» و فصیح نفهمیده منظورِ همینگوی «write» بوده یا «right».

ادعای بزرگی نیست و فصیح نیز به نظر نمی‌رسد سود خاصی از بیان کردنِ این خاطره برده یا اصلاً چنین قصدی در ذهنش بوده باشد. ولی چند ابهام در آن هست که جای تأمل دارد.

فصیح تاریخ دقیق این سخنرانی و دیدار را ذکر کرده: یکشنبه ۲۳ آوریل. از آن‌جا که می‌گوید یک ماه بعد از آن دیدار، همینگوی خودکشی کرده، پس می‌شود سال ۱۹۶۱. حال مسئله این است که همینگوی دوم ژوئیه خودکشی می‌کند، یعنی بیش از دو ماه بعد از تاریخی که فصیح مدعی است او را در دانشگاه دیده است.

حالا نکته‌ای دیگر: رزماری برول[۱] (Rose Marie Burwell) در کتاب همینگوی؛ سال‌های پس از جنگ و رمان‌های پس از مرگ[۲]، چاپ انتشارات دانشگاه کمبریج، ۱۹۹۶ (صفحه xxiii)، می‌نویسد که همینگوی در ۲۱ آوریل ۱۹۶۱ در بیمارستان بستری می‌شود و دو روز بعد (یعنی روزی که فصیح ادعا کرده همینگوی برای سخنرانی به دانشگاهشان رفته) اقدام به خودکشی می‌کند (برای بار دوم) که دکتر جورج ساویرز (George Saviers) جلویش را می‌گیرد.

بسیار بعید است که همینگوی از بیمارستان مرخص شده باشد و برای سخنرانی به دانشگاه محل تحصیل اسماعیل فصیح رفته و دوباره به بیمارستان برگشته و اقدام به خودکشی کرده باشد. همین‌طور بسیار بعید است که پس از اقدام به خودکشی برای سخنرانی رفته باشد، چون فصیح می‌گوید ساعت یازده صبح همینگوی به آن‌جا رسیده است. خصوصاً این‌که فاصله دانشگاه محل تحصیل فصیح (دانشگاه مونتانا) تا محلِ بستری شدن همینگوی، کلینیک مایو (Mayo Clinic)، حدود ۱۹۸۰ کیلومتر فاصله دارد. خانه محل خودکشی همینگوی نیز حدود ۴۰۰ کیلومتر تا دانشگاه مونتانا فاصله دارد.

همینگوی در ژانویه همان سال نیز، دعوتِ جان اف کندی برای مراسم معارفه‌اش را به خاطر بیماری رد می‌کند. نمی‌دانم چطور استادان آن دانشگاه انتظار داشته‌اند برای سخنرانی به آن‌جا برود. مسئله عجیب دیگر این است که چرا این دانشگاه هیچ عکسی از این رویداد مهم ثبت نکرده است، یا حداقل من هر چه جست‌وجو کردم چیزی نیافتم. یا چرا متن سخنرانی‌اش هیچ‌جا نیست.

به نظر می‌رسد ابهام خاطره فصیح خیلی بیشتر از معنای کلمه رایت باشد. البته نمی‌توان مدعی شد فصیح دروغ گفته است، ممکن است در زمان یا مکان اشتباه کرده باشد، (هرچند خیلی هم نمی‌توانسته اشتباه کرده باشد، چون خودش هم به تازگی به آن دانشگاه رفته بوده و اگر بخواهیم بگوییم که شاید زمان خاطره یکی دو سال زودتر بوده، آن موقع این مشکل به وجود می‌آید که اصلاً اسماعیل فصیح هنوز به دانشگاه مونتانا نرفته بوده.) حتی ممکن است یک نفر دیگر را به‌جای همینگوی اشتباه گرفته باشد. مثلاً این‌که یک نفر درباره همینگوی سخنرانی کرده و فصیح (با توجه به امکانات اندک چاپ و تکثیر عکس) تصور کرده او خودِ همینگوی است؛ سخنران هم نخواسته این اشتباه را به روی آن دانشجوی تازه‌وارد بیاورد و توی ذوقش بزند.

این‌که فصیح با همینگوی دیدار کرده یا نکرده باشد، اهمیت چندانی ندارد. نکته مهم این است که چرا یک نشریه بدون سنجیدن جوانب مسئله و بررسی صحت و سقم مطلب، اقدام به چاپِ آن می‌کند؟ آیا افتخارِ دیدار با همینگوی آن‌قدر بزرگ است که ارزشش را دارد حتی با ردیف کردن اطلاعات غلط نیز آن را نصیب یک نویسنده ایرانی بکنیم؟ آیا خودِ این خاطره به اعتبارِ نویسنده‌ای که درباره وقایع و وضعیت‌های تاریخی رمان‌های متعددی نوشته، خدشه وارد نمی‌کند؟

[۱] استاد ادبیات انگلیسی دانشگاه ایلینویز شمالی.

[۲] Hemingway: The Postwar Years and the Posthumous Novels

ادبیات اقلیت / ۱۶ فروردین ۱۴۰۰