نسل سوم داستاننویسان ایرانی در خانه سوم داستان
کتابِ خانه سوم داستان گزینش و بررسی داستانهای نسل سوم داستاننویسان ایران است که به همت حسین آتش پرور در انتشارات بوتیمار منتشر شده است.
ادبیات اقلیت ـ حسین آتش پرور مؤلف کتاب «خوانۀ(۱) سوم داستان» در بیان ویژگیهای کلی این کتاب به ادبیات اقلیت گفت: این کتاب به داستانهای نسل سوم نویسندگان و ویژگیهای شکل و ساخت آنها در هر کدام به صورت کلی پرداخته است. به طوری که این سه ویژگی کلی را برای آن میتوان برشمرد: ۱. یک داستان از هر نویسنده؛ ۲. بررسی هر داستان؛ ۳. فهرست آثار هر نویسنده.
آتش پرور توضیح داد: هر داستان با توجه به استقلالی که دارد، از دادههای خودش برای بررسی و توضیح آن استفاده شده است، نه با نظریهها، اصول و قراردادهای خارج از آن و هر اثر با توجه به شکل غالب آن بررسی شده است.
وی افزود: در این کتاب به شکل و ساخت داستانها توجه شده است؛ آن هم نوعی نگاه که از خود اثر تغذیه میکند، نه از نظریههای خارج از متن و نظریههای ساختگرایان و فرمالیستها.
آتش پرور توضیح داد: در این کتاب، با توجه به استقلال فردیتی، هیچ داستانی با داستان دیگر مقایسه نمیشود و بدون اینکه دربارۀ داستانها حکمی صادر شود، صرفاً دربارۀ آنها توضیح داده شده است.
وی افزود: کتاب دوم این مجموعه به این موضوع میپردازد که چگونه داستان به شعر نزدیک میشود.
داستانهایی که در این مجموعه انتخاب و بازخوانی شدهاند، عبارتاند از: «دو رهگذر» محمدرضا صفدری، «حفره» قاضی ربیحاوی، «کنیزو» منیرو روانیپور، «وضعیت» محمد شریفی، «اندوه» حسین آتشپرور، «سایهای از سایههای غار» شهریار مندنیپور، «برهنگی و باد» ابوتراب خسروی، «دل گمشده» محمد کشاورز، «اتاق پرغبار» اصغر عبداللهی، «از میان شیشه، از میان مه» علی خدایی، «آنایرمان و دشنه و کلمات در بازوی من» بیژن نجدی، «پدر-پسر» ناصر زراعتی، «شکار شبانه» صمد طاهری و «گردشهای عصر» رضا فرخفال.
در گزارشی که روزنامۀ شرق در پنجم بهمن ۱۳۹۴ دربارۀ این کتاب منتشر کرده نیز، آمده است:
«خانه سوم داستان» با انتخاب و بازخوانی حسین آتشپرور شامل داستانهای برگزیدهای است از نسل سوم داستاننویسان ایرانی همراه با بررسی شکل و ساخت این داستانها. «خانه سوم داستان» از دو بخش عمده تشکیل شده: «کتاب اول، در رفتار فردیتها» که به داستانهای سالهای ١٣۵٧ تا ١٣٧٧ مربوط است؛ و «کتاب دوم، نزدیکی داستان به شعر» که برگزیدهای است از داستانهای سالهای ١٣۵٧ تا ١٣٧٧.
آنطور که آتشپرور در بخشی از توضیحات ابتدای کتاب نوشته، کنار هم قرارگرفتن این داستانها، این امکان را به دست میدهد که «تفاوتها و تشابهها» بهتر دیده شوند و مقایسهای میان آنها صورت گیرد تا در آخر درکی از موقعیتها محقق شود.
او درباره شیوه انتخاب داستانهای حاضر در این کتاب نوشته: «… انتخاب این داستانها از جانب من، کار یک روز و دو روز نبوده است، حاصل مطالعه، یادداشتها، بازنگری، بحثها و ارائه آنها به شکل درسی برای چند داستاننویس و خواننده داستان؛ با نظرهای مشورتی و اصلاحی بوده است».
آتشپرور در این مجموعه، کوشیده تا مهمترین شاخصههای ساختاری هر داستان را در نظر بگیرد و علاوه بر این، آنطور که خودش نوشته، «به چشم یک مجموعه عالی ترکیبی» به هر داستان نگاه کرده است. مجموعهای که از چند واحد داستانی مثل زمان، بستر، شخصیت، زبان و… شکل گرفته است: «در بازخوانی داستانها، در درون هریک از این واحدها-بسته به اهمیتشان- در آن داستان دست به تجزیه زدم و در تمام مراحل برای رسیدن به نوآوری به اصل تجزیه وفادار ماندم و از همین زاویه به هر داستان نزدیک شدم؛ تجزیه زمان، شخصیت، مکان، فضا و… محور اصلی را بر زمان نهادم زیرا که هر شیء و رفتار آن در زمان معنا مییابد. زمان یک داستان میتواند تقویمی-بیرونی-خطی (زمان اول) یا درونی-ذهنی (زمان دوم) یا ترکیبی از هر دو باشد».
کتاب دومین محورش را براساس بستر داستان در نظر گرفته است: «به آن مکان یا جاهایی که بهطور کل چه در واقعیت (زمان١) و چه در فراواقعیت (زمان٢) شخصیت یا شخصیتها در آن رفتار و گفتار دارند، بستر، زمینه، نما و مکان گفتم. این بستر میتواند باز، عمومی و نامحدود در برابر بسته، خصوصی و محدود باشد. از حرکت شخصیتها در زمان بر بستر داستان، ساخت آن مشخص میشود. این ساخت میتواند ساده (خطی) و یا پیچیده (حلقوی) باشد…».
بازه زمانی داستانهایی که در این کتاب مورد توجه بودهاند، از انتشار «کتاب جمعه» در سال ١٣۵٨ آغاز و تا سال ١٣٧۴ پیش میآید اگرچه این محدوده بعد بین سالهای ١٣۵٧ تا ١٣٧٧ معین میشود.
——
۱. املای این عنوان به شکل «خوانۀ سوم داستان» به توصیه و انتخاب حسین آتش پرور بوده است.
ادبیات اقلیت / ۷ بهمن ۱۳۹۴
تمامی حقوق برای پایگاه اینترنتی «ادبیات اقلیت» محفوظ است.