کودتای ۲۸ مرداد و تأثیر آن بر ادبیات داستانی
ادبیات اقلیت ـ وحید حسینی ایرانی: کودتای ۲۸ مرداد که با اتحاد سیاه سلطنت طلبان – لمپن‌ها – آمریکا به ثمر نشست، بر ادبیات داستانی ایران نیز تأثیر گذاشت. با سقوط دولت ملی دکتر مصدق و اعدام شهید دکتر فاطمی و سرکوب منتقدان، دوره جدیدی از خودکامگی و این بار در قالب حکومت محمدرضا شاه پهلوی آغاز شد.
خفقان، گوشه گیری و سرخوردگی روشنفکرانی را به دنبال داشت که آزادی‌های اجتماعی سیاسی فرهنگی دوران مصدق امیدوارشان کرده بود. به قول حسن میرعابدینی، نویسندۀ کتاب «صد سال داستان نویسیِ ایران»، «ستایش از نیروهای غیرعقلانی و خشونت غریزی و جنسی جای گرایش به جنبش و جامعه را گرفت و تأکید بر تجربه‌های بیمارگونه، جانشین واقع گرایی سیاست زدۀ دهۀ بیست شد…»
در این یادداشت واره نمی‌خواستم به نمونه‌های رایج ادبیات پس از کودتا بپردازم، بلکه قصدم مطرح کردن پرسش دربارۀ پرداختن به مقطع تاریخی کودتا در ادبیات داستانی است. من فقط یک رمان یا داستان بلند را به یاد می‌آورم که این موضوع در آن دیده می‌شود: «دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد»، اثر شهرام رحیمیان. شاید نمونه‌های دیگری هم باشد اما مشهور نیست یا من اطلاع ندارم.
دکتر نون، مانند دکتر فاطمی یکی از نزدیکان دکتر مصدق است که پس از کودتا به سبب تهدید دولت کودتا، علیه مصدق مصاحبه می‌کند؛ در واقع تهدید متوجه همسر دکتر نون است که او را عاشقانه دوست دارد، اما نکته این است که تهدید فریبی بیش نبوده و دکتر نون کس دیگری را با زنش اشتباه گرفته!
از اینجا سقوط دکتر نون رفته رفته آشکار‌تر و آدم اصلی داستان، در میان مردم منفور و منزوی می‌شود. سرانجام همسرش فوت می‌کند و او جنازه را می‌دزدد و…
به نظر من رحیمیان در کتاب ِ حدوداً ۱۰۰صفحه‌ای خود، به زیبایی توانسته از تاریخ برای پروراندن آدم‌ها و ماجرای خود بهره ببرد و با شخصیت‌پردازی مناسب ما را به سال های نخست وزیری مصدق و پس از آن ببرد…
اما برای آن مقطع سرنوشت ساز از تاریخ ایران، یک کتاب داستانی کم است. (طبعاً آثاری را که غیر مستقیم به این موضوع پرداخته‌اند، به حساب نیاورده‌ام وگرنه برای نمونه می‌شد از «ص ص م از مرگ تا مرگ» از عباس نعلبندیان نام برد که راوی در برزخ با مصدق دیدار می‌کند.)
ادبیات اقلیت / ۲۸ مرداد ۱۳۹۴
تمامی حقوق برای پایگاه اینترنتی «ادبیات اقلیت» محفوظ است.