هدایت نابغه یا هدایت سارق: تأملی دوباره در باب بوطیقای روایی بوف کور (متن کامل)

ادبیات اقلیت ـ متن کامل کتاب هدایت نابغه یا هدایت سارق: تأملی دوباره در باب بوطیقای روایی بوف کور نوشتۀ حسام جنانی به همراه «مؤخره» و داستان کوتاه «قطار»  را از لینک انتهای این صفحه دانلود کنید.

حسام جنانی در این پژوهش به‌تفصیل به بوطیقای روایی بوف کور پرداخته است و مسئلۀ «سرقت ادبی» در آثار صادق هدایت به‌ویژه بوف کور را با توجه به آثار ویندهام لوئیس و به‌ویژه رمان تار، و نیز جنبش ورتیسیسم (دَوَران‌گری) بررسی کرده است. پیش از این، این کتاب در سه بخش در وب سایت ادبیات اقلیت منتشر شده بود و اکنون متن کامل آن به همراه برخی اضافات منتشر شده است.

در بخشی از مقدمۀ این کتاب آمده است:

بوف کور جنجالی‌ترین اثری ا‌ست که در ادبیات داستانی فارسی خلق شده است. بسیار کسان له آن سخن رانده‌اند و افراد پرشماری نیز علیه‌اش گفته‌اند. تعداد زیادی از محققان ادبی ایرانی و غیرایرانی بوف کور را بنیان داستان‌نویسی مدرن در ادبیات فارسی می‌دانند. عموماً از این داستان تحت عنوان اثری جهانی و تنها اثر جهانی ادبیات نوین ایران یاد می‌شود. برخی محققان نیز بر آن‌اند که بوف کور حتی در میان آثار جهانی‌ ادبیات داستانی مدرن یگانه است و نمی‌توان برای آن همتایی یافت. مثلاً محمود نیکبخت در کتاب خود‌ بوطیقای بوفِ کور دربارۀ این اثر چنین می‌گوید که «بوف کور از حیث کشف تکنیک و بوطیقای روان‌گسیختگی در روایت و کاربرد فرایندهای استعاری در زبان روایی و رمان روان‌شناختی معاصر جهان، تا همین امروز هم از تقدم و ترجیحی کم‌مانند برخوردار است.»

 چنان‌که معلوم است، تأکید نیکبخت بر «تقدم» جهانی بوف کور و تازه بودن تکنیک‌های روایی به کار رفته در آن است که «ساختاری ویژه را در نثر روایی» پی افکنده‌اند. نیکبخت فنون روایی به کار رفته در بوف کور را حاصل «کشف» صادق هدایت و طرح ابداعی او می‌داند. به تعبیر دیگر، نیکبخت آنچه را که صادق هدایت در بوف کور انجام داده است آفرینشی صد در صد خلاقانه معرفی می‌کند که «تا همین امروز هم» نمونه‌ای برای آن در ادبیات جهان یافت نمی‌شود. مبتنی بر این گفته‌ها، خواننده باید بوف کور را هم‌ردیف آثاری مانند اولیس جیمز جویس یا مادام دالووی ویرجینا وولف یا خشم و هیاهوی ویلیام فاکنر در نظر بگیرد که به مثابه قله‌های ادبیات مدرنیستی جهان شناخته می‌شوند و به خاطر ابتکارات روایی به کار رفته در آن‌ها مشهورند.

ادبیات اقلیت / ۲۱ فروردین ۱۴۰۰