سرقت عجیب آثار هنرمندان از دفتر هنرهای تجسمی

ادبیات اقلیت ـ احمد جهان بین در گزارشی در روزنامۀ ابتکار امروز نوشت: نگارخانه هنر ایران تا روز گذشته، میزبان ۲۷ اثر از نقاشان معاصر ایران بود؛ نمایشگاهی که آثار هنرمندان بزرگی چون فریده لاشایی، بهمن محصص و حسین زنده‌رودی را در خود جای داده بود؛ هرچند دیدن هنرنمایی‌های این بزرگان بر دیوار نگارخانه ایران، باعث خوشحالی است، دلیلی که در پس این نمایشگاه نهفته بود، موجب می‌شود تا خیالمان بابت حراست از آثار و گنجینه‌های هنری کشورمان چندان آسوده نباشد.

آنچه دفتر هنرهای تجسمی را بر آن داشت تا این نمایشگاه را برپا کند، یک ابهام‌زدایی بزرگ بود؛ ابهام‌زدایی‌ای که حیثیت این مجموعه را زیر سوال برده و هنرمندان و علاقه‌مندان را حسابی نگران کرده بود. در واقع برپایی این نمایشگاه، یک هدف متفاوت داشت و آن هم نمایش ۲۷ اثر این مجموعه به مردم و هنرمندان بود تا خیالشان راحت شود که آثار سرقت شده از مجموعه هنرهای تجسمی صحیح و سالم بازپس گرفته شده‌اند و برای اثبات صحت و سلامت آثار هم آن‌ها را بر دیوار نگارخانه هنر ایران و در معرض دید عموم آویختند. دو اثر از بهمن محصص، دو اثر از رضا مافی، سه اثر از فریده لاشایی، دو اثر از حسین زنده‌رودی، ۱۰ اثر از اردشیر محصص، دو اثر از پروانه اعتمادی، یک اثر از مهدی ویشکایی و علیرضا اسپهبد و چهار اثر از میرعبدالرضا دریابیگی، مجموعه این ۲۷ اثر را تشکیل می‌دهند که نزدیک به پانزده سال بخشی از اموال اداره کل هنرهای تجسمی به حساب می‌آمدند؛ اما چندی پیش طبق آنچه «خیانت در امانتِ امین اموال» عنوان شده از این مجموعه خارج می‌شوند و بخشی از آن‌ها به فروش می‌رسند و بخشی دیگر در جای دیگری نگهداری می‌شوند. اکنون و با آگاهی این اداره کل از تخلف صورت گرفته، این آثار بازپس گرفته شدند و در نمایشگاهی در تهران به نمایش درآمدند.

نمایشگاهی برای رفع شبهه

بنا بر اعلام دفتر هنرهای تجسمی، این آثار با پیگیری معاونت امور هنری، مراجع ذی‌صلاح انتظامی و قضایی و مشارکت جمعی از مجموعه‌داران، هنرمندان و گالری‌داران، بازگردانده شده‌اند و این مرکز برای این‌که هنرمندان، کار‌شناسان و علاقه‌مندان، از بازگشت آثار به مجموعه و سالم بودن آن‌ها اطمینان حاصل کنند، آن‌ها را در قالب یک نمایشگاه در معرض نمایش گذاشته است.

به گفتهٔ مجید ملانوروزی، مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی وزارت ارشاد، همهٔ آثاری که توسط امین‌اموال به فروش رفته بودند، بازگردانده شده‌اند و فرد خاطی، متخلف معرفی و از مجموعه اخراج شده است و اکنون روند پیگیری پروندهٔ تخلف او طی می‌شود. هرچند نمایش این ۲۷ اثر، درستی گفته‌های مسئولان را تایید کرد، شیوه به سرقت رفتن این آثار و نحوه آگاهی مسئولان از آن، موجب می‌شود تا نسبت به گنجینه‌های هنری حال حاضر کشورمان اندکی بیمناک شویم، به ویژه اگر بدانیم که تنها در موزه هنرهای معاصر به عنوان یکی از این زیرمجموعه‌ها، چه حجم آثار فاخر ایران و جهان وجود دارد که هر کسی را برای داشتنش وسوسه می‌کند.

وضعیت نا‌مطمئن و غیر ایمن حفاظت آثار

طبق آنچه در گزارش‌ها اعلام شده، اگر یکی از خریداران این آثار برای تعیین قیمت آن به سراغ دفتر هنرهای تجسمی نمی‌رفت، شاید به این زودی‌ها ماجرای این سرقت هنری فاش نمی‌شد و همین مساله به تنهایی نشان می‌دهد که وضعیت نگهداری آثار در ایران به چه میزان نامطمئن و غیر ایمن است که حتی با گذشت چند ماه از سرقت برخی آثار، متولیان و صاحبان اثر از آن اطلاع پیدا نمی‌کنند! نکته بعد، فرایند خروج یا سرقت این آثار از مجموعه هنرهای تجسمی است. اینکه در اخبار «امین اموال» را متهم معرفی کردند و از دستگیری او به خاطر خیانت در امانت خبر دادند، خود جای خوشحالی دارد؛ اما اینکه چطور می‌توان آثار مهم معاصر ایران از هنرمندانی نامی و تاثیرگذار را تنها با امضای امین اموال از مجموعه خارج کرد، جای سوال دارد؟ از بخت بد مسئولان در دفتر هنرهای تجسمی بوده که «امین»، «خائن» از کار درآمده است؛ اما آیا همین مساله زنگ خطر را برای این دوستان به صدا درنمی‌آورد که یک جای کارشان ایراد داشته که به این راحتی آثار هنری از مجموعه خارج شده و در بازار به فروش رسیده است؟

این دزدی شبهه‌برانگیز و عجیب است

غلام‌رضا نامی – هنرمند پیشکسوت نقاش و کار‌شناس آثار هنری – که سابقه حضور در موزه هنرهای معاصر را نیز دارد در گفت‌وگو با ایسنا، دربارهٔ این اتفاق، اظهار کرد: آنچه اهمیت دارد، این است که چگونه می‌شود آثاری را که به مرکز هنرهای تجسمی متعلق است، از این مرکز بیرون برد و به فروش رساند؟ در سال‌هایی که من در موزه هنرهای معاصر بودم، چنین کاری امکان‌پذیر نبود و خارج کردن اثر بدون امضای معاون یا رئیس مرکز هنرهای تجسمی، امکان‌پذیر نبود. همین موضوع، دلیل این اتفاق را شبهه‌برانگیز و عجیب کرده است. او تاکید کرد: در آن زمان، امکان نداشت یک اثر بدون مجوز قانونی از موزه خارج شود و حراست سخت پیگیر بود و کنترل می‌کرد و کسی به هیچ‌وجه نمی‌توانست اثری را به راحتی بیرون ببرد. انتظامات و حراست، کنترل‌کننده اموال و جان کارمندان یک مجموعه هستند، با این حال ضوابطی وجود دارد که براساس آن‌ها می‌توان با امضای برخی مسوولان، برگهٔ خروج برای آثار گرفت. این هنرمند همچنین گفت: به‌نظر می‌رسد اکنون در این روند، سهل‌انگاری‌هایی شده است. نزدیک به سی‌وچند سال از راه‌اندازی مرکز هنرهای تجسمی می‌گذرد و تا کنون چنین اتفاقی نیفتاده بود. به نظر می‌رسد سهل‌انگاری و آسان گرفتن باعث به‌وجود آمدن این مشکل شده و مهم‌تر این‌که کسی به‌عنوان امین‌اموال انتخاب شده که خودش در حفاظت از آثار خیانت کرده است. نامی افزود: وقتی شحنه دزد از آب درآید، وای به حال بقیه؛ اینجا کسی که باید جلوی دزدی را بگیرد، خودش مسبب همهٔ این اتفاق‌ها شده است.

خالق اثر در چه صورت می‌تواند اعتراض کند؟

او همچنین به بازگشت آثار به مجموعه اشاره و اظهار کرد: گویا همهٔ آثاری که از مجموعه خارج شده یا به فروش رفته بودند، بازگردانده شده‌اند. اگرچه این اتفاق که آثار توسط امین‌اموال از موزه خارج شوند، خیلی عجیب بود، اما خوشحالم که آثار دوباره برگردانده شده‌اند. اگر مسوولان مطلع نمی‌شدند و جلوی این روند گرفته نمی‌شد، کار بیخ پیدا می‌کرد و این دزدی‌ها ادامه می‌یافت.

این کار‌شناس هنری همچنین دربارهٔ حق و حقوق خالقان این آثار، معتقد است: هنرمند وقتی کاری را می‌فروشد، پس از آن مسوول مسائل مالی و حقوقی آن نیست. او تنها می‌تواند در صورت خدشه‌دار شدن، پاره شدن، سوختن یا صدمه‌ دیدن آثار اعتراض کند. اگر یک اثر دزدیده شود، تا زمانی که از بین نرفته و آسیبی به آن نرسیده باشد، صاحب اثر حقی برای شکایت ندارد.
این هنرمند با تاکید بر این‌که نکاتی باید در سیستم نگهداری از آثار هنری مورد توجه قرار گیرد، اضافه کرد: یک نفر باید جمع‌دار اموال باشد و یک نفر هم مسوول آرشیو که اگر اثری قرار است خارج شود، اجازه‌اش را صادر کنند. آقای ملانوروزی هم برای این کار تلاش می‌کند و امیدوارم دیگر شاهد چنین مشکلاتی نباشیم.