میل به بازخوانی جنگ در دهه نود افزایش یافته است

ادبیات اقلیت ـ روز شنبه شانزدهم بهمن ماه، در چهارمین روز دومین نمایشگاه سراسری کتاب کاشان از کتاب ادبیات داستانی جنگ در ایران رونمایی شد. این کتاب نوشته مهدیسعیدی برنده کتاب سال دانشجویی ایران در سال جاری می باشد که در ۳۲۹ صفحه در تیراژ یکهزار نسخه در قطع رقعی توسط انتشارات جهاد دانشگاهی به چاپ رسیده است. در این مراسم علاوه بر نویسنده، احمدابوالفتحی به عنوان منتقد ادبی حضور داشت.

نویسنده این کتاب و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی اظهارکرد: در سال ۱۳۸۵بنا شد که برای مجموعه‌ای که قرار بود درباره ادبیات داستانی معاصر نوشته شود، مقاله‌ای بنویسم که ادبیات داستانی جنگ را معرفی کند. برای نوشتن این مقاله سعی کردم که بخشی از پژوهش‌هایی که دراین باره انجام شده را ببینم. پژوهش‌ها در این حوزه عموماً از جانب سه گروه انجام شده: یکی نویسندگان و محققان دانشگاهی که عموماً کارهایشان در قالب پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و مقالات دانشگاهی نوشته شده، دیگری نویسندگان و ناشران بخش خصوصی و جامعه روشنفکری که در نوشته‌ها و کتاب‌هایی خاص به این موضوع پرداخته‌اند و گروه سوم، نویسندگان و محققان وابسته به نهادها و مؤسساتی که متولی پژوهش و کار درباره ادبیات جنگ هستند. وقتی این پژوهش‌ها را مطالعه کردم، متوجه شدم که در نوشته‌های هر سه گروه به دو مسئله و به عبارت دقیق‌تر به دو نکته خیلی مهم کمتر توجه شده. یکی اینکه برای محققان خیلی روشن نبوده است که درباره چه موضوعی قرار است پژوهش کنند. یعنی، عنوان و اصطلاحی که موضوعِ کلّی پژوهش است خیلی روشن نیست. گاهی صحبت از ادبیات پایداری است، گاهی ادبیات دفاع مقدس، زمانی ادبیات مقاومت و زمانی هم ادبیات جنگ. دیگر اینکه جریان‌شناسی فراگیر و فارغ از نگاه‌های ایدئولوژیک از داستان جنگ وجود نداشت.

او در درباره روش نوشتن کتابش گفت: در این کتاب سعی شده به آن دو نکته‌ای که دیگران نادیده گرفته‌اند بیشتر توجه کنم. برای همین ابتدا با بهره‌گیری از دانش جامعه‌شناسی که «جنگ» در آن موضوع پژوهش و نظریه‌های متعدد است، تعریفی از یکی از جامعه‌شناسان ارائه کرده‌ام و سپس تعریفِ ادبیات جنگ را بر مبنای این تعریفِ انتخابی از جنگ پیشنهاد داده‌ام. حُسن این تعریف در این است که جنگ هشت ساله ما را می‌توان در قالب آن گنجاند و دیگر اینکه مطابق این تعریف هر اثر ادبی‌ای که درباره این جنگ نوشته شده باشد، جزئی از ادبیات جنگ تلقی می‌شود. فرقی هم نمی‌کند که نویسنده وابسته به یا رها از کدام گفتمان، ایدئولوژی یا پارادایم فکری مسلط یا نامسلط زمانه باشد.

همچنین احمد ابوالفتحی، نویسنده و منتقد ادبی در ادامه نشست گفت: از ابتدای دهه ۹۰ میل برای بازخوانی روند جنگ هشت‌ساله در جامعه افزون شده است و اقبال نویسندگان به مسئله جنگ در این دهه نمودی از همین میل به بازخوانی است. این موضوع نشان می‌دهد که جنگ برای ما از حالت یک امر روزمره خارج شده و جنبه‌ای تاریخی پیدا کرده است.

ادبیات داستانی جنگ در ایران

احمد ابوالفتحی در بخش دیگری از سخنانش گفت: نویسنده در کتاب ادبیات داستانی جنگ در ایران با تعربف مشخصی از مساله جنگ کتابش را آغاز می کند و مقوله داستان جنگ را با رویکردی مبتنی بر بیرون کشیدن عناصر از متن تعریف می‌کند که این روشی علمی است. هر چند که در جنبه‌هایی نویسنده نتوانسته است تبیین درستی از ابهامات موجود در فضا ارائه دهد. از جمله این‌که کتاب در نهایت نمی‌تواند تکلیف خود را با مقوله «داستان ضدجنگ» روشن کند و جای این آثار را در تقسیم‌بندی‌اش مشخص کند.

وی با بیان اینکه برنامه‌های پژوهشی دارای کارکردهای اجتماعی نیز است، افزود: در زمانه ای هستیم که به سوی نفی دوگانه های تقابلی حرکت می کنیم و میل به گذشتن از مقوله‌هایی که به ساختن خودی و غیرخودی می‌انجامد افزایش یافته است. کتاب دکتر سعیدی در خدمت این میل است و از این جهت انتشار آن مقوله مبارکی محسوب می‌شود.

ادبیات اقلیت / ۱۷ بهمن ۱۳۹۵