یدو با زخمِ شیر چه کرد؟/ شعاری و نهچندان آزاد
احمد ابوالفتحی: اگر مایل هستید بدانید اقتباسِ بد چگونه میتواند مهمترین نقطۀ قوتِ یک روایت را به مهمترین نقطهضعف آن تبدیل کند ابتدا داستانِ زخم شیر نوشتۀ صمد طاهری را بخوانید و سپس فیلم یدو ساختۀ مهدی جعفری را ببینید.
در زخم شیر مادرِ مسنِ خانواده با طنزِ درخشانِ کلامیاش و نیز ابتکارِ عملش در شرایطِ ویژهای که خانوادۀ گیرافتاده در محاصره درگیر آن است، عنصرِ پیشبرنده و شخصیتِ محوریِ روایت است. عاملی است که باعث میشود داستان در ذهن ماندگار شود و گاه و بیگاه که تعبیرِ ویژۀ او از مقولۀ “قرض گرفتن” به ذهنمان میآید تکتک صحنههای داستان در ذهنمان زنده شوند.
به هر دلیل مهدی جعفری ترجیح داده سن و سال یدو و اصغر (پسرانِ روایت) را پایین بیاورد. آنها در داستانِ طاهری دو جوان ولگردِ هستند که به خاطر کوتاه بودن یکی از پاهاشان از سربازی معاف شدهاند. اما در فیلم اصغر کودکی دبستانی است و یدو حداکثر نوجوان محسوب میشود. پائین آمدن سن پسرانِ روایت قاعدتاً سن مادر را هم باید پایین میآورد. تا حدودی آورده. اما معلوم نیست تا چه حدودی!
رفتارهای ستاره پسیانی در فیلم یدو بین رفتارهای یک زن جوان و یک پیرزن سرگردان است. او تکیهکلامهای مادرِ داستان زخمشیر را دارد و مانند او (که پیر است و در خانه ماندنش توجیهپذیر) صبح تا شب در خانه است و فقط به پسران کم سن و سالش تکلیفهای سخت برای تأمین معاش خانواده میدهد، اما حرکاتش تر و فرز است و حتی خودش را برای پسرش لوس میکند (آنجا که میگوید من از سوار شدن در لنج میترسم). پایین آمدن سن و سال شخصیتهای روایت و عوض نشدن رفتار یکی از آنها معجونی عجیب پدید آورده. جوری که مادر سمپاتیک و قابل فهم داستان طاهری به زنی لوس و نفهم و خالی از طنز تبدیل شده که جز دردسر برای خانواده چیزی ندارد و در عین حال فیلم از ما انتظار دارد که او را بفهمیم.
در شرایطی که جعفری مایل بوده سن پسران روایت را پایین بیاورد، او برای حفظ مادرِ داستان با همۀ خصوصیاتش یک امکان داشته که از آن بهره نبرده است: یدو و اصغر و خیجو میتوانستند بهجای مادرشان با مادربزرگ پیرشان زندگی کنند. در این شرایط منطق روایت کاملاً برقرار میشد و ما دچار این مسئله نمیشدیم که این مادرِ جوان (که بچۀ ششهفتساله دارد) چرا اینقدر پیررفتار است!
اما حالا کار از کار گذشته و برداشت نهچندان آزاد جعفری از داستانِ طاهری فیلمی شعاری شده بدون نقاط قوت داستان و با نقاط ضعف بسیار.
ادبیات اقلیت ـ ۶ فروردین ۱۴۰۰
تمامی حقوق برای پایگاه اینترنتی «ادبیات اقلیت» محفوظ است.