کتاب “پست شبانه” نوشتۀ هدی برکات برندۀ نهایی بوکر عربی ۲۰۱۹ + حواشی این جایزه

ادبیات اقلیت ـ در رخدادی بی‌سابقه، شب گذشته، ساعاتی قبل از برگزاری مراسم معرفی برندۀ نهایی جایزۀ بوکر عربی سال ۲۰۱۹ در نمایشگاه بین‌المللی کتاب ابوظبی، نام برندۀ نهایی (رمان پست شبانه نوشتۀ هدی برکات) فاش شد.

تعدادی از نویسندگان در صفحات اجتماعی‌شان یا در برخی سایت‌ها اعلام کرده بودند که برندۀ نهایی جایزۀ امسال هدی برکات نویسندۀ لبنانی ست، که با رمان کوتاه “پست شبانه” در لیست نهایی قرار داشت.

منابع آگاه (احتمالاً از داخل هیئت داوران) که نام برنده را لو داده‌اند، هم‌چنین فاش کرده‌اند که واپسین جلسۀ هیئت داوران، جلسه‌ای جنجالی و با مجادلاتی چندساعته بوده است.

شگفتی این کاندیداتوری اما در آن بود که هدی برکات آن را نپذیرفته واز ناشر خود، دار الآداب، درخواست انصراف داده بود. اما گویا هیئت داوران درخواست کرده بود تا این کاندیداتوری برجا بماند، یا این‌که رمان را پس از اجازه گرفتن از دار الآداب عملاً در لیست قرار داده بودند، و دار الآداب به نوبۀ خود هدی برکات را به ضرورت برجای ماندن کاندیداتوری قانع کرده بود.

بر اساس آیین‌نامۀ داخلی جایزه، در صورتی که هیئت داوران نقص یا ضعفی در لیست نهایی مشاهده‌ کنند این حق را دارند تا رمان دیگری را -به شرط موافقت ناشر یا نویسندۀ اثر- جای‌گزین کنند.

نویسندۀ لبنانی عبده وازن می‌گوید علت عدم پذیرش هدی برکات البته غرور یا مسائلی از این دست نبوده، بلکه نرسیدن رمان وی به لیست نهایی “جایزۀ خلاقیت شیخ زاید” امسال، و به تبع آن، قطع امید وی از “بوکر” بوده است.

افزون بر این، آن‌که بعضی‌ها بر حجم کوتاه آن (۱۲۹ صفحه از رو تا پشت جلد) خرده گرفته و در”رمان” بودن آن تشکیک کرده بودند. چیزی که با روی‌کرد یازده سالۀ بوکر، در ترجیح رمان‌های نسبتاً حجیم، در توافق بود.

اما آن چه که باید… رخ داد. اتفاقی که به یک “انتقام” شبیه بود. هدی برکات پیش از این با رمان “ملکوت این زمین” در لیست بلند بوکر ۲۰۱۳ مشارکت کرده، اما به لیست نهایی راه نیافته بود. ولی در سال ۲۰۱۵ برای مجموع کارهایش کاندیدای رمان بوکر جهانی شده بود که هر دو سال یک بار اهدا می‌شود؛ جایزه‌ای بین‌المللی که ارزش بسیار بیش‌تری از بوکر عربی دارد. او هم‌چنین در سال ۲۰۰۰ برای رمان “شخم‌زن آب‌ها” برندۀ جایزۀ نجیب محفوظ شده بود. در سال ۲۰۱۸ نیز برای مجموعه‌کارهایش -به طور مشترک با عبدالخالق الرکابی- برندۀ جایزۀ “سلطان العویس” شده بود.

شرف‌الدین ماجدولین (رئیس هیئت داوران) آکادیمیسن و ناقد مغربی متخصص در روایت‌شناسی و مطالعات تطبیقی، فوزیه ابوخالد، شاعر و پژوهشگر اجتماعی سیاسی از عربستان سعودی، زلیخه ابوریشه شاعر و فعال اردنی در امور زنان و حقوق بشر، لطیف زیتونی آکادیمیسن وناقد لبنانی متخصص در روایت‌شناسی، و چانگ هونگ یی آکادیمیسین و مترجم و پژوهشگر چینی، هیئت داوران این دوره از جایزه را تشکیل می‌دادند.

هیئت داوران دلیل گزینش رمان هدی برکات را ساختار هوشمندانه‌ای دانسته که میان تکنیک نو، شیوۀ زیبای روایی و مضمون ریسک‌آمیز تلفیق کرده است. پست شبانه «رمانی است دربارۀ انسان‌هایی که از سرنوشت‌های خود گریخته‌اند؛ و اینک خموشی، تنهایی، سرخوردگی و آشفتگی کیان جدید آنان را تشکیل داده است.»

رمان مجموعۀ پنج نامۀ گم‌شده است که آدم‌هایی ناشناس آن‌ها را نوشته و ارسال نکرده‌اند. به‌خصوص که پستچی نیز، که رمان وی را می‌ستاید و بر دوران وی حسرت می‌خورد، غایب است. سه فصل تشکیل دهندۀ رمان، «پشت پنجره»، «در فرودگاه» و«مرگ پستچی» نام دارد.

ساعتی قبل از آغاز مراسم، نویسندۀ عراقی انعام کجه چی که خود جزو شش کاندیدای نهایی جایزه بود، در پستی در فیس بوک خود نوشت: هم اکنون جشن اعلان برندۀ جایزه بوکر عربی در ابوظبی آغاز شد. شایسته دیدم به علت فاش‌سازی‌هایی که قبل از جایزه صورت گرفت -که درخور جایزه نبود- از مشارکت در جشن خودداری کنم. نمی‌توانم در آن‌چه در اصطلاح عراقی «عروسی شغال‌ها»[مرده‌خواری] می‌نامیم‌اش، مشارکت کنم. به هدای عزیز، برنده شدنش را در بوکر تبریک می‌گویم. او شایستۀ برتر از این جایزه است؛ که روزی به‌حق مرا به تحریمش فراخوانده بود.

گزارش و ترجمه: فرزدق اسدی

ادبیات اقلیت / ۴ اردیبهشت ۱۳۹۸