/سیر مطالعاتی رمان/
رمان فرانسه: مرگ کثیف / پی‌یر ـ ژان رمی
ادبیات اقلیت ـ پی‌یر ژان رمی، نویسندۀ رمان مرگ کثیف که می‌توان او را از نویسندگان متعلق به جنبش رمان نو فرانسه دانست، در ۲۱ مارس ۱۹۳۷ در فرانسه به دنیا آمد و ۲۸ آوریل ۲۰۱۰ در سن ۷۳ سالگی از دنیا رفت.
او که رمان‌ها و کتاب‌های بسیاری در طول زندگی ادبی خود نوشت، مرگ کثیف (Une mort sale) را در سال ۱۹۷۳ منتشر کرد.
این رمان را مرتضی کلانتریان ترجمه کرده است و انتشارات آگاه آن را برای نخستین بار در سال ۲۵۳۶ منتشر کرده است.
جلسۀ روز یکشنبه، نهم اسفند ۱۳۹۴ از سلسله جلسات «سیر مطالعاتی رمان» (دورۀ ادبیات فرانسه) به بررسی رمان مرگ کثیف نوشتۀ پی‌یر ـ ژان رمی اختصاص داشت.
محمد برفر در یادداشتی با نام «تغزل در سایۀ مرگ» دربارۀ این رمان نوشته است: خاطره، عشق و مرگ، سه بُن‌مایۀ اصلی مرگ کثیف اثر پیر ژان رمی، نویسنده فرانسوی است؛ کتابی که ویژگی بارز آن، نثر و سبک شاعرانه‌اش است.
ژان شرال، یک نویسندۀ شصت و چند ساله سترون (هم در زندگی و هم در نوشتن)، گویی برای فراموشی و مرگ، به هنگ کنگ آمده؛ در زمستانی کثیف و در زیر رگبارهای مداوم بارانی که تمامی ندارد و همچون جذام، چهره‌ی جزیره را می‌جود و از شکل می‌اندازد. اقامتگاه او، هتل ـ فاحشه‌خانه‌ای بدنام، موسوم به سه اژدهاست که خود، نماد مجسم نیستی و پلشتی و مرگ است؛ با دهلیزهای تو در تو، راهروهای تنگ، اتاق‌ها و سالن‌ها و گوشه‌های تاریک و مرطوب، دیوارهای چرب و کثیف با گچ‌بری‌های درهم و پیچیده و صندلی‌ها و میزها، مخمل رنگ‌ورورفتۀ نیمکت‌ها، همه و همه به رنگ قهوه‌ای؛ قهوه‌ای چرک مرده و چسبناک.
تنها هم‌صحبت ژان شرال، یک چینی پیر ـ کمونیستی سابقاً دو آتشه ـ است که حالا به جرم ناتوان شدن، از کشورش رانده شده و همچون شرال، ساکن هتل ـ فاحشه‌خانۀ سه‌اژدهاست. او نیز، در حالی که بیماری (سل) وجودش را مسخر کرده، چون شرال، مرگ تدریجی خود را انتظار می‌کشد.
نقشی که آقای لیو ـ در قبال ژان شرال ـ دارد، تجزیه و تحلیل، وبه عبارتی، کالبدشکافی گذشتۀ اوست. از طریق پرسش‌های مداوم چینی پیر است که ما به گذشتۀ ژان شرال پی می‌بریم، و به زنانی که آن‌ها را دوست می‌داشته، و یا می‌پنداشته که دوست می‌داشته (لااقل طبق اعترافات خودش، یکی از آن‌ها را حقیقتاً دوست می‌داشته). در این فرایند، ژان رمی، بازی «گو» را، که یک بازی مخصوص چینی است، به عنوان تمهیدی هنرمندانه در سراسر داستان بسط می‌دهد. دربازی «گو»، تمامی مهارت حریف در به دام افکندن مهره‌های رقیب روی صفحه‌ی بازی است.
در بخشی از مقدمۀ کتاب که نقل از یادداشتی از روزنامۀ لوموند است، می‌خوانیم: رطوبت در رهگذر باد نمناک زمتسان، مثل خوره سیمای هنگ کنگ را می‌خورد. همین رطوبت چون جذام، از طریق باران مداوم پاییز، چهرۀ ونیز را می‌جود و از شکل می‌اندازد. در هر دو شهر پوسیدگی همه جا به چشم می‌خورد: لک و پیس جذام. آن سوتر، آفتاب درخشان پرووانس چشم را خیره می‌کند و انسان را به یاد تابلوهای سزان می‌اندازد… سه نقطه در جهان: دو نقطه او مکمل و بازگویندۀ یکدیگرند و نقطۀ سوم، درست از هر جهت مخالف آن دو…
دو مرد: یکی چینی و دیگری فرانسوی. مرض و شکست در تمام وجودشان رخنه کرده است. هر دو برای مردن به هنگ کنگ آمده‌اند و در یکی از «هتل ـ عشرتسرا»های آن اقامت گزیده‌اند، و روسپی‌های کم سن و سال این روسپی‌خانه، خود را رد اختیار آن دو می‌گذارند. چینی و اروپایی با هم حرف می‌زنند و «گو» بازی می‌کنند…
حجت زمانی: روایت در مرگ کثیف خطی نیست. آشفته است. و این آشفته بودن خواننده را گیج می‌کند. رمان قرار است یک معما باشد، اما اطلاعات به میزان یکسانی در سراسر رمان پخش نشده تا کشف روابط برای خواننده لذت‌بخش نباشد. شاید نویسنده می‌خواسته اضطراب شخصیت اصلی داستان را در فرم هم نشان بدهد.
از این‌ها که بگذریم، فضاسازی نویسنده بسیار خوب است. هنگ کنگ بارانی، ونیز ناآرام و دهکدۀ آفتابی کاملاً با وضعیت شخصیت اصلی و روابط او می‌خواند. اگرچه مسائل جنسی به نحوی بی‌پرده در رمان مطرح شده است، اما توی ذوق نمی‌زند. در حقیقت شخصیت اصلی با کمک گرفتن از بی پردگی و نوشتار جنسی پرداخته و باورپذیر می‌شود.
***
جلسات «سیر مطالعاتی رمان» هر دو هفته یک بار برگزار می‌شود و در آن، به صورت دوره‌ای، رمان‌هایی از نویسندگان مهم و تأثیرگذار یک کشور، بر اساس تاریخ بررسی می‌شود.
در این جلسات که از آذر ۱۳۸۹ آغاز شده است، تا کنون بیش از صد رمان، نقد و بررسی شده‌اند. در دورۀ جدید این جلسات، رمان‌ها بر اساس ملیت نویسندۀ آن‌ها انتخاب می‌شوند. در دو دورۀ قبل رمان‌های آمریکایی و ایتالیایی خوانده و بررسی شده است و در دورۀ فعلی که سومین دورۀ این «سیر مطالعاتی» است، به رمان‌های فرانسوی پرداخته می‌شود این دوره از بررسی رمان «ژاک قضاقدری» اثر دیدرو شروع شده و خوانش رمان‌ها بر اساس سیر تاریخی نویسندگان آن‌ها ادامه دارد.
***
جلسات قبل:
«سرانجام شری» اثر سیدونی گابریل کولت
«سلام بر غم» اثر فرانسواز ساگان
جلسۀ بعد:
یکشنبه، ۲۳ اسفند ۱۳۹۴، رمان «مولن کوچک» اثر ژان لویی فورنیه ترجمه محمود گودرزی انتشارات مروارید.
ادبیات اقلیت / ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۵
تمامی حقوق برای پایگاه اینترنتی «ادبیات اقلیت» محفوظ است.